Kształcenie mowy
Wzbogacić słownictwo i sztukę mówienia
Nie wystarczÄ… rozmowy domowe czy miÄ™dzy rówieÅ›nikaÂmi w szkole, by wzbogacić sÅ‚ownictwo i sztukÄ™ mówienia. Zasób słów dorastajÄ…cych wzbogacany jest nie tylko w wyÂżej wymieniony sposób, ale także przez literaturÄ™ piÄ™knÄ… na lekcjach jÄ™zyka polskiego, poznawanie terminów z dzieÂdziny matematyki, geografii i innych przedmiotów, których siÄ™ uczy. Poznawanie i rozumienie definicji z różnych dyscyplin naukowych, posÅ‚ugiwanie siÄ™ nimi przyczynia siÄ™ do tego, że mowa uczniów staje siÄ™ Å›cisÅ‚a, wyrażenia dokÅ‚adne i wÅ‚aÅ›ciwe, odzwierciedlajÄ…ce procesy myÅ›lenia. Uczniowie używajÄ… coraz wiÄ™cej wyrazów oznaczajÄ…cych pojÄ™cia abÂstrakcyjne, rozumiejÄ…c lepiej ich znaczenie. ZdajÄ… sobie sprawÄ™, że można używać okreÅ›lonych słów w znaczeniu potocznym i naukowym, dosÅ‚ownym i przenoÅ›nym. RozuÂmiejÄ… metafory i symbole wystÄ™pujÄ…ce w poezji, literatuÂrze piÄ™knej, dramatach i twórczoÅ›ci filmowej, teatralnej, popularnych piosenkach. Zasób słów rozwija siÄ™ wraz z rozwojem umysÅ‚owym dzieci i mÅ‚odzieży. Bogate sÅ‚ownictwo to także umieÂjÄ™tność posÅ‚ugiwania siÄ™ jÄ™zykiem ustnym i pisanym, uwzglÄ™dnianie prawidÅ‚owych form gramatycznych. Zdolność wyrażania swych myÅ›li w piÅ›mie wzrasta i jest uzależniona od systematycznej nauki szkolnej. Tu jednak obserwuje siÄ™ pewne różnice indywidualne. Zdaniem nieÂktórych-psychologów pÅ‚ynność sÅ‚owna, jak i zdolność roÂzumienia słów jest cechÄ… uczniów o szczególnych uzdolnieÂniach humanistycznych. Zdolność rozumienia znaczeniowej i gramatycznej stroÂny jÄ™zyka nie zawsze współdziaÅ‚a ze zdolnoÅ›ciÄ… pÅ‚ynnego wypowiadania siÄ™ w sÅ‚owach. Nie idzie także w parze umiejÄ™tność piÄ™knego wypowiadania siÄ™ z tzw. „wypisywaÂniem siÄ™". Niektórzy doroÅ›li ludzie sÄ… doskonaÅ‚ymi mówcami, ale ich dorobek piÅ›mienniczy na ogół jest dość skromny. PoÂdobnie jest z uczniami. Niektórzy z nich majÄ… trudnoÅ›ci w mówieniu, wypowiedziach i odpowiedziach sÅ‚ownych, ale piszÄ… poprawnym jÄ™zykiem, gÅ‚adko, jasno formuÅ‚ujÄ… myÅ›li i z polotem. Trening w szkole na lekcjach jÄ™zyka ojczystego dotyczy nie tylko wzbogacania sÅ‚ownictwa, ale także rozwoju zaÂrówno mowy pisanej, jak i ustnej. Ćwiczenia w zakresie mowy pisanej odbywajÄ… siÄ™ poprzez rozwijanie okreÅ›lonych tematów w formie opowiadaÅ„, opisu, streszczeÅ„, wypra-c«waÅ„. Opowiadanie jest formÄ… najÅ‚atwiejszego przekazu sÅ‚owÂnego lub pisemnego ma temat przeczytanego, oglÄ…danego lub przeżytego utworu literackiego, filmowego, sztuki teaÂtralnej. Dopuszcza on dowolność w porzÄ…dkowaniu i osoÂbistej interpretacji zdarzeÅ„, które byÅ‚y przedmiotem lub tematem wyżej wymienionych utworów. Trudniejsze ze wzglÄ™dów formalnych jest streszczenie, które charakteryÂzuje zwiÄ™zÅ‚ość, treÅ›ciowość materiaÅ‚u rzeczowego (merytoÂrycznego). StreszczajÄ…c jakiÅ› utwór lub jego fragment uczeÅ„ musi wyodrÄ™bnić rzeczy ważne, główne myÅ›li, poÂmijajÄ…c szczegóły uboczne i drugorzÄ™dne. Jest to trudne zadanie, wymagajÄ…ce logicznego ujÄ™cia w skrótowej, zwarÂtej formie istotnych treÅ›ci. Udogodnieni eon o dużym znaczeniu jest sporzÄ…dzanie plaÂnu. UmiejÄ™tność jego wykonania zdobywajÄ… uczniowie w starszych klasach. Plan wymaga dokÅ‚adnego zrozumienia, przyswojenia tekstu od strony merytorycznej, jego ukÅ‚adu, formy przekazu oraz dokonania analizy pod kÄ…tem" wy«-odrÄ™bnienia fragmentów stanowiÄ…cych pewne struktury — mniejsze, logicznie powiÄ…zane ze sobÄ…. UmiejÄ™tnie skonÂstruowany plan oddaje usÅ‚ugi nie tylko w opracowaniu zagadnieÅ„ zwiÄ…zanych z omawianiem ustnym utworu, np. literackiego. Stanowi on jakby „rusztowanie", przygotowaÂne do napisania wypracowania, które niejednemu uczniowi czy uczennicy spÄ™dza sen z powiek (w aneksie podajÄ™ wskazówki, jak uporać siÄ™ z wypracowaniem). Niewielki procent uczniów osiÄ…gnÄ…Å‚ w wieku dorastania umiejÄ™tność piÄ™knego pisania. Ci — którzy wypracowali, wÅ‚asny, indywidualny styl, sprawne posÅ‚ugiwanie siÄ™ wieÂdzÄ… merytorycznÄ… — sÄ… szczęśliwymi zwyciÄ™zcami olimpiad polonistycznych i konkursów maturalnych. Nie dzieje siÄ™ to tak sobie, mechanicznie, lecz jest to wynik żmudnej, syÂstematycznej pracy, rozwijanej cierpliwie zdolnoÅ›ci, która objawić siÄ™ może talentem. W opanowaniu i operowaniu jÄ™zykiem ojczystym ogromÂnÄ… rolÄ™ odgrywa dobór Å›rodków jÄ™zykowych, sposób wypoÂwiadania siÄ™ w sÅ‚owie i piÅ›mie, wrażliwość na piÄ™kno jÄ™zyÂka, unikanie bÅ‚Ä™dów gramatycznych. Poznanie praw funkÂcjonowania systemu jÄ™zykowego, a szczególnie znajomość gramatyki, bogactwo sÅ‚ownictwa, bezbÅ‚Ä™dna wymowa staÂnowiÄ… o kulturze jÄ™zyka. Nienaganna wymowa obowiÄ…zuje aktorów, nauczycieli, spikerów radiowych, telewizyjnych, a przynajmniej prawiÂdÅ‚owa — nas wszystkich. Rażące jej wady mogÄ… przekreÅ›lić karierÄ™ zawodowÄ…, być powodem kompleksów, zaważyć na caÅ‚ym życiu.
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”