Zdrowie
Menstruacja
Krwawienia te noszÄ… nazwÄ™ menstruacji (miesiÄ…czki, periodu). Powtarza siÄ™ ona zwykle w dwudziestooÅ›miodniowych odstÄ™pach czasu, ale u pewnych kobiet odstÄ™py te bywajÄ… krótsze (25—27 dni), a u inÂnych dÅ‚uższe (29—30 dni). MiesiÄ…czka nie jest jedynym dowodem dojrzaÅ‚oÅ›ci pÅ‚ciowej. DojrzaÅ‚ość pÅ‚ciowa uwarunkowana jest wydzielaniem przez przysadkÄ™ mózgowÄ… hormonu zwanego p r o 1 a n e m. GruczoÅ‚y pÅ‚ciowe w ciÄ…gu caÅ‚ego okresu swojej dziaÅ‚alnoÅ›ci sÄ… zależne od przysadki mózgowej, a w pewnym stopniu także i od innych gruczołów wydzielania wewnÄ™trznego. Pod wpÅ‚ywem prolanu dojrzewa co dwadzieÅ›cia kilka dni jedno jajo w jajnikach. W pewnych przypadkach dojrzewajÄ… na raz dwa jaja, a w zuÂpeÅ‚nie wyjÄ…tkowych — trzy i wiÄ™cej. Jajo ma okoÅ‚o 0,2 mm Å›rednicy, znajduje siÄ™ ono w tzw. p Ä™-cherzyku Graafa. Jest to niewielki pÄ™cherzyk wypeÅ‚Âniony pÅ‚ynem, osiÄ…gajÄ…cy w stanie dojrzaÅ‚oÅ›ci 10—25 mm Å›redniÂcy. OsiÄ…gnÄ…wszy takÄ… wielkość staje siÄ™ on widoczny, powodujÄ…c wyraźne uwypuklenie powierzchni jajnika. Wskutek wzrostu ciÅ›nienia pÅ‚ynu wewnÄ…trzpÄ™cherzykowego pÄ™cherzyk Graafa pÄ™ka [ i oswobodzone jajo zostaje wydalone na zewnÄ…trz jajnika. Åšciana k pÄ™cherzyka Graafa ma zdolność produkowania substancji, pod L wpÅ‚ywem której bÅ‚ona Å›luzowa wyÅ›cielajÄ…ca wnÄ™trze macicy f ulega przekrwieniu, rozpulchnieniu i przerostowi — przy go to-L wujÄ…c siÄ™ w ten sposób do przyjÄ™cia zapÅ‚odnionego jaja (na wy-^padek, gdyby zostaÅ‚o ono rzeczywiÅ›cie zapÅ‚odnione). ZwiÄ…zek, produkowany przez Å›ciankÄ™ pÄ™cherzyka Graafa, to hormon estrogen. Po pÄ™kniÄ™ciu pÄ™cherzyka Graafa i wydzieÂleniu jaja na zewnÄ…trz — komórki w Å›cianie pÄ™cherzyka ulegajÄ… stopniowemu zwyrodnieniu. Powstaje z nich żółtawa masa wyÂpeÅ‚niajÄ…ca przestrzeÅ„ zajmowanÄ… przedtem w jajniku przez pÄ™Âcherzyk. MasÄ™ tÄ™ nazywamy ciaÅ‚kiem żółtym. CiaÅ‚ko żółte speÅ‚nia doniosÅ‚Ä… rolÄ™ w ustroju kobiety. WytwaÂrza ono hormon zwany progesteronem. Hormon ten poÂwoduje dalszy rozrost bÅ‚ony Å›luzowej macicy, jej wiÄ™ksze obrzmienie i przekrwienie. W ten sposób staje siÄ™ ona zdolna caÅ‚kowicie do przyjÄ™cia zapÅ‚odnionego jaja. Na wytworzenie proÂgesteronu przez ciaÅ‚ko żółte ma również wpÅ‚yw przysadka mózÂgowa. Po tym — co wyżej powiedziano — można już przedstawić w krótkim szkicowym ujÄ™ciu caÅ‚oksztaÅ‚t współpracy wewnÄ…trz-wydzielniczej jajników i przysadki mózgowej oraz wzajemnej zależnoÅ›ci funkcjonalnej tych gruczołów. Prolan — hormon przedniego pÅ‚ata przysadki mózgowej (naÂleżący do grupy tzw. hormonów gonadotropowych) — pobudza do wzrostu jeden z pÄ™cherzyków Graafa w jajniku. W miarÄ™ wzrostu pÄ™cherzyka Graafa wydzielanie prolanu przez przysadkÄ™ mózgowÄ… maleje, ponieważ hormon wydzielany przez Å›ciankÄ™ pÄ™cherzyka — estrogen — wpÅ‚ywa na ten proces hamujÄ…co. Natomiast tenże sam estrogen dziaÅ‚a pobudzajÄ…co na przysadkÄ™ mózgowÄ… w kierunku wydzielania przez niÄ… innego hormonu, zwanego hormonem luteinizujÄ…cym. HorÂmon ten wywoÅ‚uje tzw. jajeczkowanie, czyli inaczej o w u-1 a c j Ä™. OwulacjÄ… nazywamy wÄ™drówkÄ™ uwolnionego z pÄ™cherzyka Graafa jaja przez jajowód w kierunku macicy. W miejscu pÄ™kniÄ™Âcia pÄ™cherzyka Graafa, pod wpÅ‚ywem hormonu luteinizujÄ…cego przysadki mózgowej, rozwija siÄ™ ciaÅ‚ko żółte, o którego czynnoÂÅ›ci mówiliÅ›my wyżej. JeÅ›li jajo wÄ™drujÄ…ce przez jajowód w kierunku jamy macicy nie zostanie po drodze zapÅ‚odnione, ciaÅ‚ko żółte zanika. Jest to równoznaczne z zahamowaniem wydzielania progesteronu. W rozroÅ›niÄ™tej poprzednio do maksimum (pod wpÅ‚ywem proÂgesteronu) bÅ‚onie Å›luzowej macicy dochodzi teraz do zmian wstecznych. BÅ‚ona ta zaczyna siÄ™ zÅ‚uszczać, oddzielać i strzÄ™pkaÂmi zostaje wydalona na zewnÄ…trz. Towarzyszy temu krwawienie z naczyÅ„ krwionoÅ›nych uszkodzonych przy zÅ‚uszczaniu siÄ™ bÅ‚ony Å›luzowej. Jest to krwawienie miesiÄ…czkowe, czyli menstruacja. Zanik ciaÅ‚ka żółtego i zwiÄ…zany z tym brak progesteronu w ustroju powoduje, że pod wpÅ‚ywem wzmożonego wydzielania prolanu przez przysadkÄ™ mózgowÄ… rozpoczyna siÄ™ proces dojrzeÂwania nowego pÄ™cherzyka Graafa. W ten sposób caÅ‚y cykl mieÂsiÄ…czkowy powtarza siÄ™. Jeżeli jednak jajo zostaje zapÅ‚odnione, to ciaÅ‚ko żółte nie zaÂnika, ale przeciwnie — powiÄ™ksza siÄ™ i wydziela znaczne iloÅ›ci progesteronu. W tych warunkach nie dochodzi do zmian wsteczÂnych w bÅ‚onie Å›luzowej macicy. Progesteron hamuje też dojrzeÂwanie nastÄ™pnych pÄ™cherzyków Graafa i cykl miesiÄ…czkowy zoÂstaje przerwany. MiesiÄ…czkowanie jest dowodem, że zapÅ‚odnienie nie nastÄ…piÂÅ‚o, chociaż ustrój kobiety przygotowaÅ‚ siÄ™ na przyjÄ™cie zapÅ‚odnioÂnego jaja. Jeżeli jajo zostaÅ‚o zapÅ‚odnione i zagnieździÅ‚o siÄ™ w Å›cianie macicy, to zaczyna ono wydzielać hormon, który zapoÂbiega zanikaniu ciaÅ‚ka żółtego, a jednoczeÅ›nie wydziela samo — podobnie jak ciaÅ‚ko żółte — pewne iloÅ›ci progesteronu, dziÄ™ki czemu macica utrzymuje siÄ™ w stanie rozpulchnienia, a jej bÅ‚ona Å›luzowa pozostaje pofaÅ‚dowana i przekrwiona. W rzadkich przypadkach wskutek zaburzeÅ„ bardzo zÅ‚ożonej „gry" hormonalnej mogÄ… w pierwszych miesiÄ…cach ciąży pojaÂwiać siÄ™ o zwykÅ‚ej porze krwawienia miesiÄ™czne, choć rzadko siÄ™ zdarza, aby czas ich trwania i nasilenie byÅ‚y takie same jak zwyÂkle. MiesiÄ…czki w okresie ciąży sÄ… poÅ‚Ä…czone przeważnie z mniejÂszym krwawieniem i trwajÄ… krócej. Po urodzeniu dziecka miesiÄ…czkowanie pojawia siÄ™ czasem fc^ardzo szybko, a czasem dopiero po ukoÅ„czeniu karmienia pierÂsiÄ…. Brak miesiÄ…czki po urodzeniu dziecka nie stanowi żadnej gwarancji, że matka nie może zajść w ciążę po raz wtóry. Z miesiÄ…czkowaniem wiąże siÄ™ caÅ‚y szereg zagadnieÅ„ natury zdrowotnej i higienicznej. Ponieważ miesiÄ…czka jest zjawiskiem fizjologicznym, zdrowa kobieta nie odczuwa w tym czasie doleÂgliwoÅ›ci, a szczególnie nie ma żadnych bólów. W okresie miesiÄ…czki powinny być kontynuowane codzienne zabiegi higieniczne, w szczególnoÅ›ci zaÅ› wskazane sÄ… codzienne ciepÅ‚e kÄ…piele i natryski oraz podmywanie siÄ™ z użyciem ciepÅ‚ej wody i mydÅ‚a. Nie należy stosować bardzo gorÄ…cych kÄ…pieli i naÂtrysków, zwÅ‚aszcza dÅ‚ugotrwaÅ‚ych, ponieważ powodujÄ… one znaczne krwawienia. UtrzymujÄ…ce siÄ™ jeszcze wÅ›ród mniej oÅ›wieconych warstw spoÅ‚eczeÅ„stwa poglÄ…dy o zgubnych nastÄ™pstwach ruchu i ćwiczeÅ„ fizycznych w okresie miesiÄ…czki sÄ… przestarzaÅ‚e i z punktu wiÂdzenia higienicznego szkodliwe. Jest dowiedzione, że zarówno wykonywanie pracy wymagajÄ…cej ruchu, jak i odbywanie dÅ‚ugicn spacerów oraz uprawianie różnych gier ruchowych i ćwiczeÅ„ w czasie miesiÄ…czki wpÅ‚ywa korzystnie na samopoczucie dziewÂczÄ…t, szczególnie zaÅ› korzystnie dziaÅ‚a ruch w przypadkach mieÂsiÄ…czkowania bolesnego, które należy do czÄ™stych zjawisk u dziewczÄ…t miejskich. Zauważono, że kobiety prowadzÄ…ce sieÂdzÄ…cy lub stojÄ…cy tryb życia sÄ… bardziej skÅ‚onne do zaburzeÅ„ miesiÄ…czkowania i częściej jest ono u nich bolesne. Ruch i ćwiÂczenia prowadzÄ…ce nawet do lekkiego zagrzania siÄ™ sÄ… pewniejÂszym Å›rodkiem na ustÄ…pienie bólów w miesiÄ…czce niż leżenie i odÂpoczynek, po którym nastÄ™puje wprawdzie chwilowa ulga, alepóźniej ból siÄ™ znowu pojawia i trwa dÅ‚użej. Szczególne znaczeÂnie ma ruch w poczÄ…tkowym okresie miesiÄ…czki. Należy pamiÄ™tać, że z punktu widzenia fizjologii najmniej korzystny okres do wykonywania pracy ruchowej i ćwiczeÅ„ wyÂstÄ™puje nie w okresie miesiÄ…czki, ale tuż przed jej poczÄ…tkiem. Na ten okres przypada również gorsze samopoczucie psychiczne kobiety, natomiast po ukazaniu siÄ™ krwawienia zaczyna siÄ™ ono już poprawiać. Pod wzglÄ™dem samopoczucia fizycznego okres i przedmiesiÄ…czkowy cechuje dość czÄ™sto pewna ociężaÅ‚ość, której j może towarzyszyć nawet nieznaczny obrzÄ™k koÅ„czyn. Objawy i te ustÄ™pujÄ… z reguÅ‚y po pojawieniu siÄ™ krwawienia. Pierwsze miesiÄ…czki u dziewczÄ…t majÄ… przeważnie charakter nieregularny; również nasilenie krwawienia w poszczególnych miesiÄ…cach wykazuje na poczÄ…tku okresu pokwitania zwykle dość duże różnice.
“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”