Rozwój
Wpływ sytuacji społecznych na człowieka
Dotychczas poznawaliśmy wychowanie jako naturalny proces wzrostu, dotyczącego głównie rozwoju podstawowej siły pędu życiowego, nazywanej biosem. Teoria warstwicowa podkreślała nie tylko udział w biosie czynników wewnętrznych, zależnie od fazy rozwojowej, w postaci potrzeb biologicznych, psychicznych, społecznych, kulturalnych i duchowych, ale także zwracała uwagę na wychowawcze zaspakajanie wszelkich zapotrzebowań wychowanka przy pomocy odpowiednich środków jako sprzężonych z podłożem czynników zewnętrznych, pochodzących ze środowiska. Obecnie trzeba bliżej zająć się rozpoznawaniem czynników zewnętrznych działających w wychowaniu, choćby dlatego, że tworzą one arsenał środków wychowawczych, służących do rozwijania biosu wychowanka, używanych nie tylko świadomie i celowo przez wychowawców, ale także działających w nurcie życia społecznego, które jako odrębna siła etosu stara się modyfikować pęd życiowy jednostki rozwijającej się według swojego kierunku, dążąc do przystosowania wychowanka w życiu grupowym Poznawaniem czynników środowiskowych i zużytkowaniem ich praktycznie w wychowaniu zajmuje się specjalny dział pedagogiki opisowej zwany pedagogiką mesologiczną, (gr. meson — środek; meseuo — jestem po środku). Przedmiotem mesologii lub ekologii jako nauk o środowisku jest samo otoczenie (milieu) życiowe i jego wpływ na cechy organizmów w biologii, a na zachowanie się i reakcje jednostek w psychologii lub grup w socjologii oraz wpływy na rozwój wychowawczy w pedagogice. W związku z tym pojęcie środowiska nie jest w naukach jednoznaczne. Przede wszystkim wyróżniamy środowisko obiektywne, na które składa się otoczenie jako zespół warunków, rzeczy i osób, stanowiących wprawdzie stałe tło życiowe wychowanka, ale nie zawsze wywierających wpływ na jego rozwój. Jedynie niektóre elementy otoczenia działają dynamicznie na daną jednostkę i wywołują zmiany w wychowaniu i te tylko tworzą środowisko życiowe jako część ogólnej biosfery ludzkiej. Następnie nie wszystkie wpływy, jakim podlega wychowanek, będą dla dalszego rozwoju jednostki wychowawczo dobre i zdrowe, w środowisku życiowym bowiem działają także czynniki szkodliwe, jak np. alkohol, pornografia, życie uliczne, złe przykłady. Dlatego też w środowisku życiowym trzeba odróżnić: 1 — środowisko wychowawcze jako całokształt rzeczywistych wpływów na jednostkę, głównie jednak działających w sposób nieświadomy i niezamierzony, jak np. w rodzinie wiejskiej, wpływów stałych i zmiennych tak szkodliwych w rozwoju wychowanka, jak też wywołujących korzystne zmiany zgodnie z dobrem rozwojowym oraz 2 środowisko pedagogiczne, które świadomie i celowo, jak np. szkoła, stara się usuwać wpływy ujemne a potęgować dodatnie, kierując rozwojem wychowanka ku wartościowym wzorom i do wzniosłego, szlachetnego ideału człowieka. Odróżnienie środowiska wychowawczego od pedagogicznego, mimo potocznego traktowania tych nazw jako synonimów, jest bardzo ważne, gdyż pierwsze stanowi mieszaninę dobrych i złych wpływów jak wytwór społecznego życia etosu, drugie zaś środowisko (pedagogiczne) jako stwarzane przez wychowawców pozostaje w ramach celowego działania agosu, kierującego wychowanka ku ideałowi człowieka. W zakresie zaś treści wpływających na wychowanka dzieli się środowiska inaczej, wyróżniając: a) środowisko naturalne obejmujące zarówno pozaziemskie wpływy na organizmy (promieniowanie kosmiczne, jądrowe, jonosfery itp.) wraz z wpływami geograficznymi (teren, gleba, klimat) oraz otoczenie przyrody żywej (mikroorganizmów, owadów, flory i fauny); b) środowisko społeczne osób i stosunków między nimi zachodzących (zarówno w środowisku rodzinnym, sąsiedzkim, szkolnym, zawodowym, kościelnym, jak i szerszym — obywatelskim, partyjnym itp.) c) środowisko kulturowe z wpływami kultury materialnej (budownictwo, komunikacja, warsztaty pracy) oraz kultury duchowej, przekazywanej nie tylko na drodze wychowania, nauczania, szkolnictwa, oświaty, duszpasterstwa, ale także środkami pośrednimi masowej informacji (książki, prasa, magazyny ilustrowane, kino, radio, telewizja itp.). W tej dziedzinie działa także podkultura (subculture) różnych grup marginesowych i zbuntowanych przeciw społeczeństwu. Obydwa podziały środowiska — co do możliwości i wartości wpływów oraz co do czynników wpływających i ich treści — krzyżują się i spłatają ze sobą tak, że trudno je rozgraniczyć. Stąd najczęściej środowisko społeczne i kulturowe łączy się w jedno jako środowisko społecznokulturalne, szczególnie gdy chodzi o podkreślenie dynamicznego i przetwarzającego wpływu na wychowanka przez celowe i programowe działanie środowiska pedagogicznego. Natomiast w środowisku wychowawczym jako w otoczeniu statycznego oddziaływania i biernego poddawania się wpływom tak natury, rzeczy jak i obecnych osób, występują zwykle skutki niezamierzone, nieświadome lub nieprzewidziane przez wychowawców. Jak na podstawie określeń widzimy, znaczenie, środowiska jako całości oddziaływań jest w wychowaniu wielostronne tak ze względu na skutki i wpływy, jak też ze względu na środki wpływu. Uporządkowanie tych krzyżujących się czynników zewnętrznych można osiągnąć przez zróżnicowanie skutków, to jest zmian, jakie można i trzeba osiągnąć w wychowaniu. Ponieważ chodzi tu o wszechstronny rozwój osobowości wychowanka jako człowieka, dlatego też wychowawcy dążą nie tylko do ukształtowania świadomości (treści umysłu, poglądów) oraz woli rozumnej jako podstawy moralnego postępowania, ale także zmierzają do urobienia motywów uczuciowych i nastrojów, które pobudzają działanie woli, jak również do opanowania podświadomości w taki sposób, by ona nie była przeszkodą i trudnością wychowawczą przez sprzeczne dążenia w stosunku do świadomości. Zadaniem przeto wychowania staje się opanowanie i pokierowanie: a) treścią śwadomości, b) dążeniem woli do dobra, c) sferą uczuć i d) postawami popędowymi podświadomości. Psychologia wpływu, czyli zmian zachodzących w poglądach świadomości, w postępowaniu woli, w usposobieniu uczuciowym oraz w postawach podświadomych zwraca uwagę na zasadniczy mechanizm wpływów, którym jest dążność do wyrównywania poziomu psychicznego między jednostkami lub pomiędzy jednostką i grupą czy masą ludzi (tłum). Na skutek tego wyrównywania się poziomów powstaje wzajemne przystosowanie i upodobnienie psychiczne, nazywane przez analogię do zjawiska w naczyniach połączonych — dyfuzją psychiczną. W wyniku dyfuzji psychicznej może nastąpić albo obniżanie się poziomu psychicznego jednostki, np. w tłumie, albo podwyższenie pod wpływem szlachetnej osobowości, np. wychowawcy czy też zespołu wychowawczego, ale poza tym zawsze powstaje udzielanie się, przenikanie poglądów, zasad postępowania, nastrojów i usposobień oraz postaw dążeniowych. Wszystko to razem świadczy o wielkim znaczeniu środowiska szczególnie ludzkiego i całego otoczenia życiowego jednostek jako źródła, z którego najczęściej pochodzą poglądy, zasady, nastroje i postawy wychowanków. Równocześnie jednakże wiemy, że środowisko różnicuje się na wiele rodzajów, co pociąga za sobą odmienność ich wpływów. Stąd znając skutki, do jakich wpływy środowiskowe zmierzają ze względu na swój rodzaj i charakter, można teoretycznie uporządkować działanie środowisk następująco: — Działanie świadome, celowo zamierzone i bezpośrednie dotyczy przede wszystkim kształtowania treści świadomości i dążeń rozumnej woli, a pochodzi od środowiska pedagogicznego agosu oraz środowiska kulturowego, których świadome wpływy na wychowanka mogą być bardzo skuteczne, jeśli nie natrafiają na przeszkodę tamującą ze strony przeżyć uczuciowych i dążeń podświadomo.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiączkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które się dokonują w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzą tylko w samych jajnikach, dotyczą one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narządów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”