Wychowanie
Dynamiz wychowania
Definicja ramowa wychowania jako okreÅ›lenie syntetyczne, Å‚Ä…czÄ…ce w sobie elementy definicji dziaÅ‚aniowych (prakseologicz-nych), rozwojowych (ewolucyjnych), warunkujÄ…cych (sytuacyjÂnych) i wytworowych (adaptacyjnych) caÅ‚kuje w sobie poznane formy ujÄ™cia: a) wychowania jako czynnoÅ›ci urabiania, b) wyÂchowania jako swobodnego rozwoju, c) wychowania jako oddziaÂÅ‚ywania sytuacji wychowawczych oraz d) wychowania jako wyÂtworu. Na skutek tego poÅ‚Ä…czenia zawiera ono także podstawowe skÅ‚adniki wychowania, które sÄ… dynamicznymi siÅ‚ami, dziaÅ‚aÂjÄ…cymi we wszechstronnym rozwijaniu czÅ‚owieka. Do tych siÅ‚-dynamizmów należą: 1 — spoÅ‚eczne dziaÅ‚anie wychowawcze, które stara siÄ™ pokierować 2 — naturalnym rozwojem wychoÂwanka, a to przez 3 — wychowawcze zbliżenie wychowanka do ideaÅ‚u nowego czÅ‚owieka oraz przez 4 — uksztaÅ‚towanie jego postawy wobec przyszÅ‚ego, nieznanego jeszcze dokÅ‚adnie, życia. Przejdźmy z kolei do bardziej szczegółowej analizy wyÂmienionych skÅ‚adników wychowania. Najbardziej podstawowÄ… siÅ‚Ä…, dziaÅ‚ajÄ…cÄ… w wychowaniu, jest pÄ™d życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu. PÄ™d ten nazywamy w pedagogice biosem (gr. bios — życie). Na podstawie odziedziczonej konstytucji budowy ciaÅ‚a, systemu nerwowego i systemu hormonalnego w organizmie po rodzicach i szeregu pokoleÅ„ przodków bios wyraża siÄ™ w rozÂmachu życiowym (biotonus), który może być od przyjÅ›cia dziecÂka na Å›wiat bardzo silny, intensywny, odporny na czynniki streÂsowe, żywotny i plastyczny albo przeciwnie może być sÅ‚aby i nikÅ‚y. Na siÅ‚Ä™ biosu wiÄ™c danej jednostki skÅ‚adajÄ… siÄ™ dane wyposażenia dziedzicznego, zwiÄ…zane, np. z rozdzieleniem siÄ™ lub nie chromosomów (mongolizm wykazuje 47 chromosomów zaÂmiast normalnych 46), z prawidÅ‚owoÅ›ciÄ… dziaÅ‚ania enzymów (w małżeÅ„stwach krewniaczych upoÅ›ledzenie umysÅ‚owe dziecka spowodowane fenyloketonuriÄ… jest nabytym zatruciem pod wpÅ‚ywem niewÅ‚aÅ›ciwego pożywienia), z zetkniÄ™ciem siÄ™ przeciwÂciaÅ‚ we krwi (czynnik Rh) itp. Ale obok dziedziczenia biologiczÂnego dziaÅ‚a także w biosie dziedziczenie dyspozycji psychicznych, np. talentów i zdolnoÅ›ci (np. w rodzinach Bachów, Strausów zdolnoÅ›ci muzyczne, w rodzinie Bernouillich — matematyczne) lub upoÅ›ledzenia i zwyrodnienia moralnego (rodzina Jukes, Kalli-kak. Z biosem wiÄ™c wiążą siÄ™ wszelkie stany somatyczne i psyÂchiczne w zakresie normalnych reakcji i ich zaburzeÅ„ oraz utrzyÂmywania równowagi zdrowia tak fizjologicznego, jak i psyÂchicznego. WspółczeÅ›nie nauka dąży do zmierzenia siÅ‚y biosu w organizmie (biometria). Bios wiÄ™c uksztaÅ‚towany przez stan tężyzny biologicznej szeregu pokoleÅ„ genealogicznych jako naÂturalny psychoorganiczny rozwój każdej jednostki, odbywajÄ…cy siÄ™ niezależnie od naszej woli, stanowi fundamentalnÄ… siÅ‚Ä™ dyÂnamicznÄ…, napÄ™dowÄ… caÅ‚ego procesu wychowawczego. Jednakże siÅ‚a biosu, wynikajÄ…ca z instynktu samozachowawczego i rozrodÂczego, z popÄ™dów i namiÄ™tnoÅ›ci, jest zawsze żywioÅ‚owa i Å›lepa, wymaga przeto ujÄ™cia w Å‚ożysko i pokierowania jej energii do wÅ‚aÅ›ciwych celów. Pomimo swej żywioÅ‚owoÅ›ci siÅ‚a popÄ™du życiowego od poÂczÄ…tku istnienia czÅ‚owieka zależy od pomocy i opieki wychowawÂczej, czyli od spoÅ‚ecznego dziaÅ‚ania wychowawców (rodziców, nauczycieli), które znów jest unormowane zwyczajami i obyczaÂjami życia okreÅ›lonego spoÅ‚eczeÅ„stwa. Ten potężny nurt żyÂcia spoÅ‚ecznego stara siÄ™ pokierować biosem jednostki do wÅ‚asnych celów i podporzÄ…dkować jÄ… obowiÄ…zujÄ…cym w daÂnym zbiorowisku normom zwyczajowym, moralnym, estetyczÂnym, jak np. przez krÄ™powanie stóp dziewczÄ…t na „zÅ‚ote lilijki" w dawnych Chinach lub wydÅ‚użanie szyi dziewczÄ™tom przez naÂkÅ‚adane obrÄ™cze u plemion afrykaÅ„skich, przez tatuowanie ciaÅ‚a chÅ‚opców. TÄ™ wÅ‚aÅ›nie siÅ‚Ä™ spoÅ‚ecznÄ… obyczajowoÅ›ci i moralnoÅ›ci zbiorowej, urabiajÄ…cÄ… ksztaÅ‚t biosu przy pomocy przymusu, naÂcisku, presji opinii publicznej, kontroli, satyry, sankcji karnych itp. form życia spoÅ‚ecznego, nazywa siÄ™ w pedagogice etosem (gr. ethos — obyczaj, przyzwyczajenie).19 Moc etosu polega na poziomie moralnoÅ›ci grup rodzinnych, szkolnych, zawodowych czy szerszych organizacji — narodowej i paÅ„stwowej. Poziom ten jest bardzo różny, lecz obecnie daje siÄ™ mierzyć naukowo przy pomocy metod socjometrii. Etos dziaÅ‚a na bios przede wszyÂstkim przez stwarzanie sytuacji wychowawczych w Å›rodowiÂskach spoÅ‚ecznych, w rodzinie, szkole, grupie koleżeÅ„skiej, zaÂwodowej itp., w których obowiÄ…zujÄ… okreÅ›lone wzorce postÄ™poÂwania, odgrywanie ról zgodnie z metodami spoÅ‚ecznymi, np. dobrego syna, ucznia, rzemieÅ›lnika, obywatela itd. W sytuacjach wychowawczych wytwarza siÄ™ poczucie powinnoÅ›ci, obowiÄ…zku, odpowiedzialnoÅ›ci w postÄ™powaniu, zwiÄ…zanym z solidarnoÅ›ciÄ… grupowÄ… i upodobnieniem siÄ™ przez naÅ›ladownictwo innych (konÂformizm, np. mody). W sytuacjach spoÅ‚ecznych zaÅ› dziÄ™ki stoÂsunkom grupowym i miÄ™dzygrupowym ksztaÅ‚tuje siÄ™ etos pracy i zabawy, samorzÄ…du i zależnoÅ›ci, stosunków miÄ™dzy ludźmi i poÂmiÄ™dzy pÅ‚ciami, etos nauki, sztuki i kultury. Na skutek dziaÅ‚ania etosu w różnorodnych dziedzinach życia nastÄ™puje w wychowaÂniu tzw. dziedziczenie spoÅ‚eczne lub kulturalne, o wiele ważniejÂsze dla rozwoju czÅ‚owieka aniżeli biologiczne. Dziedziczenie spoÂÅ‚eczne jest nabywaniem drogÄ… uczenia siÄ™ przy pomocy mowy, pisma, druku, radia, obrazów filmowych i telewizji, czyli tzw. Å›rodków informacji masowej wszelkiego rodzaju wyksztaÅ‚cenia, na które skÅ‚adajÄ… siÄ™ wiedza naukowa, postawy religijne, moralÂne i estetyczne, gusty, sposoby odżywiania siÄ™, ubierania, odnoÂszenia siÄ™ do innych, zachowania siÄ™ i postÄ™powania. W ten sposób nastÄ™puje wiÄ™c pod wpÅ‚ywem siÅ‚y etosu przyswojenie przez rozÂwijajÄ…cÄ… siÄ™ jednostkÄ™ caÅ‚ego dorobku kultury, realizuje siÄ™ wejÂÅ›cie wychowanka do wspólnoty grupowej tradycji, historii, jÄ™Âzyka, obyczaju, narodowoÅ›ci, dalej zaÅ› dokonuje siÄ™ przystosowa-ie spoÅ‚eczne jednostki i przysposobienie jej na peÅ‚noprawnego zÅ‚onka spoÅ‚ecznoÅ›ci. Warunkiem jednakże normalnego przebiegu tej asymilacji i adaptacji spoÅ‚ecznej jest zdrowie biosu, czyli brak zaburzeÅ„ i nienormalnoÅ›ci, jak np. niedorozwój umysÅ‚oÂwy. Etos wiÄ™c jako spoÅ‚eczne dziaÅ‚anie pokoleÅ„ dojrzaÅ‚ych na mÅ‚odociane tworzy Å‚ożysko dla naturalnego rozwoju jednostek, które majÄ… siÄ™ przystosować do ogólnego porzÄ…dku współżycia spoÅ‚ecznego, szczególnie zaÅ› do jego obyczajowoÅ›ci i poziomu moÂralnego, co razem stanowi proces uspoÅ‚ecznienia jednostki, czyli socjalizacjÄ™.Jednakże nawet zupeÅ‚nie zdrowy biologicznie i psychiczÂnie wychowanek może, jak wiemy, ulec wykolejeniu wychowaÂwczemu, gdy wejdzie w Å›rodowisko demoralizujÄ…ce i deprawuÂjÄ…ce moralnie, czasami pod wpÅ‚ywem szerzonej tzw. kultury maÂsowej, żerujÄ…cej niekiedy na najniższych instynktach tÅ‚umu i zwyrodniaÅ‚ego biosu. Wobec takiego zagrożenia w ksztaÅ‚towaÂniu biosu przez etos nie może zabraknąć korygujÄ…cego dziaÅ‚ania wychowawczego, nastawionego w kierunku szlachetnych ideałów. Etos bowiem grup spoÅ‚ecznych dotyczy przeciÄ™tnych uznanych przez otoczenie wzorów postÄ™powania, np. dobrego ojca czy matÂki, syna czy córki, pracownika lub przeÅ‚ożonego itd. WychoÂwawcy natomiast majÄ… wyprowadzić wychowanka z tego stanu natury i przeciÄ™tnoÅ›ci do wyższej kultury, majÄ… zbliżać go do ideaÅ‚u, doskonalić we wszechstronnym rozwoju, aby na tej droÂdze przeksztaÅ‚cić także caÅ‚e spoÅ‚eczeÅ„stwo. Takie prowadzenie wzwyż nazywa siÄ™ w pedagogice psychagogiÄ…, siÅ‚Ä™ zaÅ› tego dziaÂÅ‚ania moralnego i umysÅ‚owego autorytetu wychowawców, jako ludzi najlepszych danego spoÅ‚eczeÅ„stwa i Å›rodowiska, którzy poÂwinni być „ludźmi dobrze wychowanymi" — bÄ™dziemy analoÂgicznie nazywali agosem (gr. ago — prowadzÄ™). SiÅ‚a prowadzÄ…ca agosu da siÄ™ dzisiaj wymierzać przy pomocy odpowiednich skal, okreÅ›lajÄ…cych oddziaÅ‚ywanie wychowawcze, np. szkoÅ‚y czy doÂmu. Zależnie wiÄ™c od swej wielkoÅ›ci może skutecznie przyczyÂnić siÄ™ do tego, że wychowanek wzniesie siÄ™ ponad swoje popÄ™dy biosu i ponad przeciÄ™tność etosu grupowego, a to przez samopa-nowanie siebie i przez kulturÄ™ duchowÄ…. W ten sposób agos wyÂchowawców, kierujÄ…cy rozwojem wychowanka stanowi trzeciÄ… siÅ‚Ä™ wychowania, podnoszÄ…cÄ… i uszlachetniajÄ…cÄ… mÅ‚ode pokolenia, rozwijajÄ…c je osobowo jako dojrzaÅ‚e osobowoÅ›ci w procesie perÂsonalizacji. uniwersytet rozwoju Chorzów“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”