Rozwój
Rozwój formy życia-psychologiczny aspekt
Druga forma życiowa dociekania w warstwie psycholo- gicznej jest mniej opracowana teoretycznie, ponieważ czÄ™sto sÄ…Âdzi siÄ™, że nauka i zajÄ™cia praktyczne w domu i w szkole zajmujÄ… miejsce zabawy w życiu dziecka szkolnego. Zdarza siÄ™ jednak, że zorganizowana systematycznie nauka szkolna i zajÄ™cia prakÂtyczne mogÄ… nie pociÄ…gać ucznia, nie interesować go, stajÄ… siÄ™ wiÄ™c bezużyteczne w rozwoju, jeżeli wÅ‚aÅ›nie dziecko nie powiąże wÅ‚asnego zainteresowania z przedmiotami szkolnego nauczania. W szkole herbartowskiej, jak pamiÄ™tamy, zaistniaÅ‚a taka sytuaÂcja, że praktycznie biorÄ…c nauka byÅ‚a wtÅ‚aczana zgodnie z proÂgramem, przy biernej postawie ucznia, pod przymusem stopni i kar cielesnych, do werbalnego zapamiÄ™tania podawanego maÂteriaÅ‚u. DziaÅ‚o siÄ™ to wbrew teorii samego Herbarta, który wproÂwadziÅ‚ do nauczania pojÄ™cie zainteresowania (interes empiryczÂny, spekulatywny, estetyczny, życzliwoÅ›ci dla drugiego czÅ‚owieka, interes spoÅ‚eczny i religijny) i nawoÅ‚ywaÅ‚ do budzenia w uczÂniach wielostronnych zainteresowaÅ„. Przeciwnie nowa szkoÅ‚a Deweya i jej progresywizm pedagogiczny stawiaÅ‚y na samorzutÂnÄ… aktywność dziecka jako wÅ‚aÅ›ciwÄ… postawÄ™ nauczania przez dziaÅ‚anie rÄ™czne zgodne z zainteresowaniami dzieciÄ™cymi. ZainteÂresowania jednakże mogÄ… być różnorodne, jedne naturalne i saÂmorzutne (jak u Deweya) lub nabyte i wywoÅ‚ywane (jak w szkole herbartowskiej), dlatego też problem zainteresowaÅ„ sam przez siÄ™ nie rozstrzyga sprawy skutecznoÅ›ci nauczania, ponieważ trzeba najpierw starać siÄ™ wprowadzić samorzutne zainteresowania dzieÂcka w mury szkolne, jednakże bez zabawowego infantylizmu i walki z rozwijaniem rozumu i wiedzy ludzkiej, w co wpadÅ‚a skrajna szkoÅ‚a nowa zwalczajÄ…ca intelektualizm moralny HerÂbarta. Można to uczynić albo przez uzgodnienie programu nauki i zajęć praktycznych z budzÄ…cym siÄ™ samorzutnie dociekaniem poÂznawczym u dziecka szkolnego, albo przez wykorzystanie aktywÂnoÅ›ci dociekaniowej dziecka na lekcjach lub też przez budzenie gÅ‚Ä™bszego dociekania problemowego u dzieci odpowiedniÄ… metoÂdÄ… szkolnego nauczania. Dociekanie wiÄ™c stanowi podstawÄ™ rozwojowÄ… skutecznej nauÂki w szkole, ale sama nauka automatycznie nie zastÄ™puje pierwÂszej formy rozwojowej zabawy w życiu dziecka przedszkolnego. WÅ‚aÅ›nie zabawa przechodzÄ…c stopniowo zmiany nasyca siÄ™ coraz bardziej elementem poznawczym i przemienia siÄ™ w dociekanie. Jest to druga z kolei forma życiowa zwiÄ…zana z warstwÄ… psychoÂlogicznÄ…, w której rozwój inteligencji i rozumnoÅ›ci dziecka jako swoistego czynnika osobowoÅ›ciowego wyraża siÄ™ w ciekawoÅ›ci poÂznawczej, zwróconej na zewnÄ…trz ku przyrodzie martwej i żywej, ku okolicom kraju i Å›wiata, ku technice i wytworom ludzkiej kultury. Dociekanie wiÄ™c to taka wÅ‚asna aktywność dziaÅ‚aniowa i umysÅ‚owa dziecka, w której przejawia siÄ™ potrzeba zaspakajaÂnia ciekawoÅ›ci intelektualnej, dotyczÄ…cej nie samej zmiennoÅ›ci zjawisk, jak przy oglÄ…daniu obrazków w książce czy w filmie, nie zjawisk nadzwyczajnych i sensacyjnych, lecz dokÅ‚adnego zroÂzumienia rzeczy otaczajÄ…cych i zwykÅ‚ych przez drobiazgowÄ… znaÂjomość szczegółów i poznanie przyczyny lub sposobu ich dziaÅ‚aÂnia. Takie dociekanie jako życiowa forma rozwoju wymaga staÂÅ‚ej obserwacji wciąż powtarzanej, skupionej uwagi, porównywaÂnia i zestawiania ze sobÄ… podobnych rzeczy, grupowania ich i klaÂsyfikowania. DziÄ™ki temu ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ podstawowe funkcje poÂznawcze, jak uwaga, spostrzeganie, pamięć, wnioskowanie, inteliÂgencja. Aktywność dociekaniowa dziecka zaczyna siÄ™ od tworzenia zbioÂrów, wyraża siÄ™ w kolekcjonerstwie. PoczÄ…tkiem jego jest jeszcze zbieractwo dziecka przedszkolnego, które dotyczy „skarbów" dzieÂciÄ™cych, jak kolorowe papierki, Å›wiecideÅ‚ka, guziki itp. odpadki, traktowane przez dorosÅ‚ych jako Å›mieci. Tymczasem kolekcjoÂnerstwo dzieci szkolnych polega na powstawaniu jednolitych już zbiorów, które zaspokajajÄ… instynkt posiadania rzeczy na wÅ‚asÂność i sÅ‚użą do staÅ‚ego z nimi obcowania, przyglÄ…dania siÄ™ im i dociekania poznawczego ich wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci. ZaczynajÄ… siÄ™ one od zbierania muszelek, liÅ›ci, mchów, minerałów, czasem motyli wbiÂjanych na szpilki, zasuszonych kwiatów, potem pojawiajÄ… siÄ™ zbiory obrazków, pocztówek, niekiedy banknotów, najczęściej zaÅ› znaczków pocztowych i zwiÄ…zanych z nimi dociekaÅ„ filatelistyÂcznych. Inny rodzaj dociekania tworzÄ… hodowle zwierzÄ…t, jak króÂliki lub goÅ‚Ä™bie u chÅ‚opców z przedmieÅ›cia, bÄ…dź też hodowla roÂÅ›lin doniczkowych u dziewczÄ…t. W kieszeniach chÅ‚opców w tym okresie gromadzÄ… siÄ™ zbiory materiałów, części mechanizmów lub narzÄ™dzia jak szkÅ‚o powiÄ™kszajÄ…ce, guma do procy, sprężyny budzika, trybiki, gwoździe, sznurki, które w marzeniach majÄ… sÅ‚użyć do majstrowania jakiegoÅ› przyrzÄ…du lub machiny. FormÄ… dociekania u chÅ‚opców staje siÄ™ majsterkowanie, które musi być wychowawczo pokierowane w pracowniach modelarskich, lotniÂczych i innych. U dziewczÄ…t zaÅ› podobne dociekanie dziaÅ‚aniowe obejmuje zapaÅ‚ do robótek rÄ™cznych, jak szydeÅ‚kowanie, haftowaÂnie lub częściej — roboty na drutach. Innym jeszcze rodzajem dociekania jest turystyka, a wÅ‚aÅ›ciwie włóczÄ™ga po okolicy czy po caÅ‚ym kraju, zaspokajajÄ…ca żądzÄ™ przygód i chęć poznania krajÂobrazów, miast, rzek, Å‚udzi, folkloru. Wreszcie niemożność czynÂnego zaspokojenia dociekaÅ„ krajoznawczych wywoÅ‚uje formÄ™ zaÂstÄ™pczÄ… — czytelnictwo. Rozpoczyna siÄ™ wiÄ™c pożeranie książek podróżniczych, potem przygodowych, indiaÅ„skich, cowbojskich, nastÄ™pnie historycznych (Trylogia Sienkiewicza) aż do powieÅ›ci psychologicznomÅ‚odzieżowych. Wszystkie wymienione rodzaje dociekania wymagajÄ… kierowÂnictwa wychowawczego, ponieważ szybko wygasajÄ… i mogÄ… haÂmować tym rozwój psychiczny. W dalszym ciÄ…gu rozwoju warÂstwy psychologicznej pojawiajÄ… siÄ™ pochodne formy dociekania w postaci gier z okreÅ›lonymi reguÅ‚ami jak gry harcerskie na spoÂstrzegawczość, gry umysÅ‚owe, np. szachy, wreszcie gry losowe i hazardowe, jak karty, które nie majÄ… już znaczenia ksztaÅ‚cÄ…Âcego, jedynie peÅ‚niÄ… funkcjÄ™ rozrywkowe, ale też mogÄ… siÄ™ przyÂczyniać do wykolejenia wychowawczego. Pod koniec ksztaÅ‚towania siÄ™ podstaw warstwy psychologiÂcznej formy dociekania sÄ… coraz bardziej nasiÄ…kniÄ™te elementami wysiÅ‚ku tak fizycznego jak i umysÅ‚owego, przy tym przewaga trudu i potrzeba systematycznych staraÅ„ może przeważyć przyÂjemność pÅ‚ynÄ…cÄ… z dociekania i zahamować zainteresowanie zeÂbranÄ… kolekcjÄ…, uprawianÄ… hodowlÄ…, majsterkowaniem czy czyÂtelnictwem dotychczasowym. Dociekanie przenikane stopniowo wysiÅ‚kiem, trudem i staÅ‚ym obowiÄ…zkiem, zamieniÄ… siÄ™ wreszcie w trzeciÄ… rozwojowÄ… formÄ™ życiowÄ…, mianowicie, w pracÄ™. Praca i jej wielostronne znaczenie tak dydaktyczne w procesie nauczania, jak też wychowawcze dla wyrabiania cech charakteru zostaÅ‚y w teorii pedagogicznej dawno docenione (np. szkoÅ‚a praÂcy Kerschensteinera). Jednakże istnieje spór co do rodzaju pracy, która by najbardziej skutecznie wpÅ‚ywaÅ‚a na rozwój wychowanÂka. Teoria slójdu, czyli zrÄ™cznoÅ›ci, wyrabianej przez, iprace rÄ™czne, zapoczÄ…tkowana jako system szwedzki, a rozwiniÄ™ta w Polsce przez inż. W. Przanowskiego w programie robót rÄ™cznych jako odrÄ™bnym przedmiocie nauczania szkolnego, stworzyÅ‚a pierwszy odrÄ™bny „kierunek praktycznotechniczny przy zachowaniu treÂÅ›ci ogólnoksztaÅ‚cÄ…cej." Natomiast szkoÅ‚a pracy rzemieÅ›lniczej, jak stolarstwo, Å›lusarstwo czy kowalstwo dla ilustrowania samoÂdzielnie wykonanymi przez uczniów modelami przerabianych w szkole tematów nauki, albo gÅ‚oÅ›na szkoÅ‚a pracy produkcyjnej P. BÅ‚oÅ„skiego uważaÅ‚a, że najlepiej wychowuje i ksztaÅ‚ci bezÂpoÅ›redni udziaÅ‚ ucznia w produkcji fabrycznej czy rolnej. Spór dotyczy wiÄ™c tego, który rodzaj pracy zrÄ™cznoÅ›ciowej, rzemieÅ›lniÂczej, technicznej czy produkcyjnej ma najwiÄ™ksze znaczenie wyÂchowawcze. Okazuje siÄ™ w rzeczywistoÅ›ci, że każdy rodzaj praÂcy może stać siÄ™ udrÄ™kÄ… niewolniczej roboty, wysiÅ‚kiem speÅ‚niaÂnym pod przymusem, jeżeli w Å›rednim wieku szkolnym nie staÂnie siÄ™ on aktywnoÅ›ciÄ… wÅ‚asnÄ… ucznia, czy nie bÄ™dzie dla niego rozwojowÄ… formÄ… życiowÄ… pracy. Praca ma wiÄ™c szczególne znaczenie wychowawcze, gdy staje siÄ™ samorzutnie formÄ… trzeciej warstwy socjologicznej, która rozÂwija i ksztaÅ‚ci wychowanka na tle jego potrzeb uspoÅ‚eczniania siÄ™. To szczególne znaczenie wychowawcze pracy dopiero w warÂstwie spoÅ‚ecznej wyjaÅ›nia sytuacja rozwojowa tego okresu — wychowanek wyrósÅ‚ już z zabawy dzieciÄ™cej i z wieku bajek i zaÂczyna przerastać dociekanie. Jednakże obydwie te formy życioÂwe, przez które dziecko już przeszÅ‚o, pozostawiajÄ… Å›lad w psyÂchice w postaci przyzwyczajenia do szukania Å‚atwej przyjemÂnoÅ›ci w zabawie lub dociekaniu, do czego wychowanek dotychÂczas zawsze byÅ‚ gotów i chÄ™tnie siÄ™ temu oddawaÅ‚. Tymczasem w nowej warstwie socjologicznej rozwoju samorzutnie pojawia siÄ™ potrzeba szukania oparcia i uznania w grupie rówieÅ›ników, czy w grupie rodzinnej i szkolnej. W zwiÄ…zku z tym nie nÄ™ci już teraz zabawa i dociekanie w pojedynkÄ™, lecz w grupie na równi z innymi. Nie Å‚atwo to czÅ‚onkostwo w grupie przychodzi, gdyż wszelkie grupy spoÅ‚eczne stawiajÄ… jako warunek udziaÅ‚u i uznaÂnia za czÅ‚onka wykonywanie wspólne zadaÅ„ i przyjÄ™tych oboÂwiÄ…zków, które teraz sobie zaczyna wychowanek uÅ›wiadamiać. I tak rodzina wymaga pomocy w pracach domowych, szkoÅ‚a żąda stale pracy umysÅ‚owej na lekcjach i odrabiania zadaÅ„, grupa koÂleżeÅ„ska zaÅ› postuluje wierność i solidarność w podejmowanych akcjach czy to zabawy, czy pomocy wzajemnej, handlu, wypraw, bójek z konkurentami itd. SpeÅ‚nienie tych wszystkich prac, zaÂdaÅ„, obowiÄ…zków, rozkazów wymaga od wykonawcy natężonego wysiÅ‚ku i trudu, który jednak niespodziewanie przynosi wielkie zadowolenie. W ten sposób wychowanek w trzecim okresie rozÂwoju, tracÄ…c dotychczasowe Å‚atwe źródÅ‚a przyjemnoÅ›ci w zabaÂwie dzieciÄ™cej i w dociekaniu, odkrywa prawie nagle nowe źródÂÅ‚o radoÅ›ci po wykonaniu trudnej, zleconej przez grupÄ™, pracy. Przyjemność ta nie zjawia siÄ™ w trakcie samego wysiÅ‚ku, lecz dopiero na koÅ„cu, gdy wychowanek może zasÅ‚użenie odpocząć, gdy czuje swÄ… zdolność i moc do pokonywania trudnoÅ›ci, gdy przepeÅ‚nia go poczucie speÅ‚nionego obowiÄ…zku i gdy spotyka go za to nagroda i uznanie ze strony grupy, której chciaÅ‚ być czÅ‚onÂkiem. Podejmowanie wysiÅ‚ków dla zadowolenia postulatów grupy spoÅ‚ecznej nie przychodzi wychowankowi zbyt Å‚atwo, gdyż naÂtrafia na opory wewnÄ™trzne. PÅ‚ynÄ… one z dotychczasowego przyÂzwyczajenia do szukania dziecinnej przyjemnoÅ›ci w beztroskiej i swobodnej zabawie lub dociekaniu przy ulubionym kolekcjoÂnerstwie, majsterkowaniu czy czytaniu rozciekawiajÄ…cej powieÂÅ›ci. Opory pochodzÄ… także z wrodzonej czÅ‚owiekowi niechÄ™ci do wysiÅ‚ku wykonywanego nie z zainteresowania, lecz pod przyÂmusem i z koniecznoÅ›ci. Na tym tle ruchliwe i czynne dotychÂczas dziecko staje siÄ™ ociężaÅ‚e, nieskore do roboty i leniwe. ZjaÂwisko lenistwa szkolnego, przy równoczesnym chÄ™tnym a nawet mÄ™czÄ…cym próżnowaniu na interesujÄ…cych zajÄ™ciach dociekanio-wych, potÄ™guje siÄ™ na przeÅ‚omie miÄ™dzy psychologicznÄ… i socjoÂlogicznÄ… warstwÄ… wychowania okoÅ‚o 10 roku życia. Lenistwu szkolnemu przeciwdziaÅ‚ajÄ… bÄ…dź to rozwiniÄ™te zainteresowania dociekaniowe ucznia, bÄ…dź też silna wola, chociaż zdarzajÄ… siÄ™ uczniowie z silnÄ… wolÄ…, opanowani jeszcze lenistwem. WÅ‚aÅ›nie w trakcie intensywnego uspoÅ‚eczniania siÄ™ wycho wanka w trzeciej warstwie socjologicznej, zrozumiane przezeÅ„ znaczenie pracy w grupie spoÅ‚ecznej powoduje to, że praca staje siÄ™ jego aktywnoÅ›ciÄ… wÅ‚asnÄ…, staje siÄ™ rozwojowÄ… formÄ… życiowÄ…, w której dochodzi do gÅ‚osu dalszy czynnik osobowoÅ›ciowy wolÂnego wyboru woli miÄ™dzy Å‚atwÄ… dziecinnÄ… przyjemnoÅ›ciÄ… a przyÂjemnoÅ›ciÄ… powysiÅ‚kowÄ…. W wyniku zaÅ› podejmowania wysiÅ‚Âków różnych rodzajów pracy (umysÅ‚owej, fizycznej, organiza-cyjnospoÅ‚ecznej itd.) Wyrabia siÄ™ siÅ‚a woli, przy pomocy której wychowanek coraz Å‚atwiej może pokonywać opory wewnÄ™trzne i opanowywać lenistwo. W ten sposób praca nie narzucona, lecz podejmowana dobrowolnie jako aktywność wÅ‚asna, wynikajÄ…ca z czynników osobowoÅ›ciowych wychowanka, jak rozumienie i roÂzumność osobista, wartoÅ›ciowanie i ocena dodatnia pracy oraz wolność decyzji wziÄ™cia na siebie odpowiedzialnoÅ›ci wobec gruÂpy, rozwija czÅ‚owieka spoÅ‚ecznie wartoÅ›ciowego i dojrzaÅ‚ego. Jednakże praca zespoÅ‚owa wychowanka musi być kierowana przez wychowawców, by byÅ‚a stale ksztaÅ‚cÄ…ca, np. na lekcjach, a nie stawaÅ‚a siÄ™ mechanicznÄ… i nudnÄ…, na wylot poznanÄ… roboÂtÄ…. Wszelkie wiÄ™c formy pracy rÄ™cznej czy umysÅ‚owej, rzemieÅ›lÂniczej czy produkcyjnej powinny być coraz bardziej przenikniÄ™Âte twórczoÅ›ciÄ…, aby proces wszechstronnego rozwoju od warÂstwy socjologicznej dźwignÄ…Å‚ siÄ™ na wyższy stopieÅ„.“
Okres przekwitania
Kiedy w wieku 44—50 lat ustaje miesiÄ…czkowanie, mówimy, że kobieta przechodzi okres przekwitania Istota zmian, które siÄ™ dokonujÄ… w ustroju kobiety w tym czasie, polega na ustaniu cyklicznego procesu dojrzewania jajeÂczek w jajnikach i wydalania ich przez jajowody do macicy. Zmiany jednak nie zachodzÄ… tylko w samych jajnikach, dotyczÄ… one także przysadki mózgowej, tarczycy i innych narzÄ…dów. W wyniku przekwitania kobieta traci zdolność rodzenia dzieci.”